Η σφαγή των Αρμενίων της Σμύρνης

Εν τω μεταξύ μέσα στη Σμύρνη την ίδια ώρα, το κυνηγητό και οι σκοτωμοί των Αρμενίων ανδρών είτε με σφάξιμο, είτε με άγριο ξυλοκόπημα, είτε με την απαγωγή κατά ομάδες στην εξοχή και με τουφεκισμό, προξένησαν αφάνταστο πανικό. Δεν υπήρχε κανένας τρόπος σωτηρίας. Τα πολεμικά των Μεγάλων Δυνάμεων, περιλαμβανομένης και της Αμερικής, δεν μπορούσαν να επέμβουν για διάφορους λόγους και υπήρχαν περιπτώσεις προσώπων πού είχαν φθάσει σ' αυτά και στάλθηκαν πίσω στην παραλία.
Στο ανθρωποκυνηγητό αυτό έπαιρναν τώρα μέρος και αποσπάσματα του Τούρκικου στρατού. Οι Αρμένιοι εξαφανίσθηκαν γρήγορα απ' τους δρόμους, είτε γιατί τους είχαν σκοτώσει, είτε γιατί είχαν κρυφτεί. Είχε βγει μια προκήρυξη ότι
οποιοσδήποτε έκρυβε έναν Αρμένιο στο σπίτι του, θα παραπεμπόταν στο Στρατοδικείο — ένα δικαστήριο πού δικαιολογημένα το έτρεμαν όλοι. Ένα παράδειγμα θα δείξει πόσο μεγάλο τρόμο ενέπνευσε στις καρδιές όλων — ακόμη και των ξένων υπηκόων: Ένας σημαίνων Ολλανδός υπήκοος διηγήθηκε το εξής περιστατικό το οποίο είδε ο ίδιος απ' το κατάστρωμα της μικρής ιδιωτικής θαλαμηγού του:
«Επάνω προς το Κορδελιό (προάστειο της Σμύρνης) είδα ένα ζευγάρι να προχωρεί με δυσκολία μέσα στη θάλασσα. Ήταν ένα αξιοπρεπές και χαριτωμένο ζευγάρι και ο άνδρας είχε στην αγκαλιά του ένα μικρό παιδάκι. Ενώ προχωρούσαν τσαλαβουτώντας όλο και βαθύτερα μέσα στο νερό, ωσότου αυτό έφτανε μέχρι τους ώμους των, ξαφνικά διαπίστωσα ότι θα πνιγόντουσαν. Γι αυτό πήγα βιαστικά κοντά τους με μια βάρκα και αφού τους υποσχέθηκα ότι θα έκαμνα ό,τι μπορούσα για να τους σώσω, κατώρθωσα να τους βγάλω στην παραλία. Μου εξήγησαν ότι ήταν Αρμένιοι και επειδή ήξεραν πώς ο άνδρας θα σκοτωνόταν σίγουρα και η γυναίκα πού ήταν όμορφη και νέα ή θα βιαζόταν ή θα μεταφερόταν σε χαρέμι και το παιδί τους θα αφηνόταν να πεθάνει, είχαν αποφασίσει να πνίγουν όλοι μαζί. Τους πήγα σε διάφορα μέρη και προσπάθησα να τους βάλω μέσα, χωρίς να κατορθώσω τίποτε.
Στο τέλος τους ωδήγησα σε ένα μεγάλο σχολείο του οποίου το οίκημα και ο κήπος ήταν γεμάτα από κόσμο, χτύπησα το κουδούνι και όταν ήρθε μια αδελφή στην πόρτα, της εξήγησα την κατάσταση. Όταν εκείνη άκουσε πώς ήταν Αρμένιοι, έκλεισε, την πόρτα. Τότε έφυγα αφήνοντας τους να κάθωνται στα σκαλιά του σχολείου.»
Και εκεί θα τους αφήσωμε κι εμείς με την ελπίδα ότι σώθηκαν με ένα θαύμα, πράγμα πολύ απίθανο.
Το περιστατικό αυτό δεν το διηγήθηκα για να κατηγορήσω το προσωπικό του ξένου σχολείου.
Όταν όλοι οι Αρμένιοι είχαν εξαφανισθεί απ' τους δρόμους θα υπέθετε κανείς ότι οι άνδρες πού είχαν διαφύγει είχαν βρει καταφύγιο στην δική τους συνοικία, ένα καλοχτισμένο και εξευρωπαϊσμένο τμήμα της πόλεως μέσα σε καλά καθωρισμένα όρια. Προτού να διηγηθούμε το τι συνέβη έπειτα, πρέπει να εξηγήσουμε ότι τους στρατιώτες τους βοηθούσαν στη σύλληψη των Αρμενίων μέσα στους δρόμους ντόπιοι κατάσκοποι, πού τους συνώδευαν και υπεδείκνυαν τα θύματα. Δεν μπορούσα ν' αναγνωρίσω την εθνικότητα των ελεεινών και αισχρών αυτών ερπετών, των κατασκόπων. Μερικοί μου είπαν ότι ήταν Εβραίοι, δεν έχω όμως καμμιά απόδειξη γι' αυτόν τον ισχυρισμό. Βέβαια πολλοί απ' τους πληροφοριοδότες ήταν Τούρκοι και είναι δυνατό να ήταν όλοι απ' αυτήν την Φυλή, όπως ήταν φυσικό να βοηθούν το στρατό τους.
Όταν το κυνηγητό των Αρμενίων μέσα στους δρόμους της Σμύρνης δεν απέδιδε πια παρά πενιχρά αποτελέσματα, η περιοχή τους αποκλείσθηκε για όλους έκτος των Τούρκων, με στρατιώτες πού φρουρούσαν στις εισόδους των οδών και υστέρα η σφαγή και η λεηλασία γίνονταν πειά μεθοδικά. Δεν αποπειράθηκα να μπω στην Αρμενική συνοικία, αλλά με πληροφόρησαν επανειλημμένα άνθρωποι με τους οποίους είχα επαφή ότι δεν επιτρεπόταν να μπει κανείς εκεί. Αμερικανοί πού έμεναν στη συνοικία εκείνη και κύτταζαν απ' τα παράθυρα των σπιτιών τους, διηγήθηκαν, ότι δεν είχε διαφύγει τη λεηλασία ούτε ένα σπίτι σε όση απόσταση μπορούσαν να ιδούν. Όλα παραβιάσθηκαν, λεηλατήθηκαν, τα έπιπλα έγιναν κομμάτια και πετάχτηκαν στους δρόμους. Το τι συνέβη στους ένοι-
κους των σπιτιών μπορεί εύκολα να το φανταστεί κανείς. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τις οικογένειες εκείνες, να κάθωνται ζαρωμένοι στα σπίτια τους μαζί με τις γυναίκες τους, τις κόρες τους και τα μωρά τους περιμένοντας ν' ακούσουν τον κρότο ενός υποκόπανου τουφεκιού στις πόρτες τους.

Τζ. Χόρτον, Η κατάρα της Ασίας